ประวัติความเป็นมา

สำนักงานอธิบดีผู้พิพากษาภาค ๙  (Office of the Chief Justice, Region IX)

          ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการปฏิรูปศาลไทยโดยยุบรวมศาลต่างๆ   ในกรุงเทพมหานคร ๑๖ ศาล      ขึ้นตรงต่อกระทรวงยุติธรรม ตามประกาศตั้งกระทรวงยุติธรรม ลงวันที่ ๒๕ มีนาคม ร.ศ. ๑๑๐ แต่ศาลในหัวเมืองมณฑลกรุงเทพ      และในหัวเมืองอื่นๆ ยังคงขึ้นอยู่กับกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงนครบาล ดังปรากฏในมาตรา ๒ แห่งพระธรรมนูญศาลหัวเมือง   ร.ศ.๑๑๔ ต่อมามีการตราพระราชบัญญัติจัดการในศาลสถิตยุติธรรม ร.ศ.๑๑๑ ซึ่งมีการจัดระเบียบราชการศาลสถิตยุติธรรมในกรุงเทพมหานคร และ ร.ศ. ๑๑๕ ได้เริ่มต้นจัดศาลหัวเมืองเพื่อจะได้รวบรวมให้มาสังกัดอยู่ในกระทรวงยุติธรรมเช่นเดียวกับศาลสถิตยุติธรรมในกรุงเทพมหานคร โดยการตราพระราชบัญญัติตั้งข้าหลวงพิเศษสำหรับจัดการแก้ไขจัดระเบียบศาลยุติธรรมหัวเมืองทั้งปวงขึ้น  เมื่อวันที่ ๒๑ เมษายน ร.ศ. ๑๑๕ และในปีร.ศ. ๑๓๑ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมี พระบรมราชโองการจัดระเบียบราชการกระทรวงยุติธรรม ทำให้ศาลยุติธรรมมี ๒ ประเภท คือศาลสถิตยุติธรรมกรุงเทพมหานคร และศาลหัวเมืองโดยมีศาลหัวเมือง ได้แก่ ศาลมณฑลพายัพ ตั้งอยู่จังหวัดเชียงใหม่ ศาลมณฑลนครศรีธรรมราช ตั้งอยู่จังหวัดสงขลา ศาลมณฑลนครชัยศรี ตั้งอยู่จังหวัดนครปฐม  มีอธิบดี  ผู้พิพากษาศาลมณฑลเป็นผู้บังคับบัญชากำกับดูแล 

          ต่อมา พ.ศ. ๒๔๗๖ มีการแก้ไขพระธรรมนูญศาลยุติธรรมให้ยกเลิกศาลมณฑลและให้ ศาลมณฑลแต่เดิมมีฐานะเป็นศาลจังหวัดและให้ยุบเลิกตำแหน่งอธิบดีผู้พิพากษาศาลมณฑล เป็นตำแหน่งข้าหลวงพิเศษ หลังจากนั้นตั้งแต่วันที่ ๒๑ พฤศจิกายน ๒๔๘๓  มีข้าหลวงยุติธรรมภาคกลาง ข้าหลวงยุติธรรมภาคเหนือ ข้าหลวงยุติธรรมภาคใต้ และข้าหลวงยุติธรรมภาคตะวันออก สำหรับข้าหลวงยุติธรรมภาคใต้ มีหลวงจำรูญเนติศาสตร์ ดำรงตำแหน่งข้าหลวงยุติธรรมภาคใต้คนแรก สำนักงานตั้งอยู่ที่อาคารศาลแขวงสงขลาในปัจจุบันนี้  ต่อมาเมื่อวันที่ ๑๑ กันยายน ๒๔๙๔ มีการเพิ่มข้าหลวง ๕ ตำแหน่ง เรียกชื่อใหม่เป็นข้าหลวงยุติธรรมภาค ๑ – ๕  ข้าหลวงยุติธรรมภาคใต้เปลี่ยนเป็นข้าหลวงยุติธรรมภาค ๕ มีพระปรีชาวินิจฉัย ดำรงตำแหน่งเป็นข้าหลวงยุติธรรมภาค ๕ คนแรก และตั้งแต่วันที่ ๑ มิถุนายน ๒๔๙๗ มีการขยายตำแหน่งข้าหลวงออกเป็น ๙ ภาค เพื่อให้สอดคล้องและเป็นการสะดวกแก่การประสานกับการแบ่งภาคของฝ่ายปกครอง ในปีเดียวกันมีการเปลี่ยนชื่อข้าหลวงยุติธรรมภาคเป็น “อธิบดีผู้พิพากษาภาค” โดยมีนายกำธร พันธุลาภ ดำรงตำแหน่งอธิบดีผู้พิพากษาภาค ๙ เป็นคนแรก นับจนถึงปัจจุบัน มีจำนวน ๕๑ คน อาคารที่ทำการตั้งอยู่อาคารศาลจังหวัดสงขลา ตำบลบ่อยาง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา